Күз басы – бұл 24 дәстүрлі қытай күнтізбесінің бірі, ол жаз бен күздің арасындағы ресми ауысуын білдіретін терең мәдени маңызы бар. Әдетте тамыз айының 7 немесе 8-ші жұлдызында болатын бұл мерзім ауа райы өзгерістерінің, ауыл шаруашылығы шараларының және күнделікті өмірдің біртіндеп өзгеруін, табиғат ритміне үйлесіп өмір сүрудің ежелгі қытай ғылымын бейнелейді.
Мәдени тұрғыдан алғанда, Күз басы тек қана күнтізбедегі бір күн емес, сонымен қатар ой түйіп, дайындалу уақыты болып табылады. Ертедегі қытайлықтар бұл кезең табиғаттың жеміс алу циклының басын белгілейді деп сенім артқан, яғни жаздың ыстығы салқын ауаға орын беріп, егіннің пісіп жетілуіне бастама жасайды. Бұл сенім жерден кірі жасайтын қоғамдарда терең бекіп, жеміс алудың сәттілігі тіршілік етуге тікелей әсер еткен, сондықтан Күз басы жылдық циклдің маңызды кезеңі болып табылды.
Күз басы мерекесіне байланысты ең танымал дәстүрлердің бірі – «тиетюйбяо» немесе «құртқа жапсыру». Бұл дәстүр жаздың ыстық айларында адамдар азықтық тілегі төмендеген және белсенділігі артқан үшін салмақ жоғалтатын дәуірден қайта қалпына келу үшін отбасы мүшелері бұл күні ет, әсіресе шошқа еті сияқты калориялы тағамдарды тұтынған. Солтүстік Қытайда жұмыртқалы тағамдарды жеп, ал оңтүстік аймақтарда қаз қуырып жеуге болады. Бұл дәстүр тек қана практикалық маңызы бар ғана емес, сонымен қатар отбасы мүшелерін ортақ ас үстелінде біріктіреді.
Тағы бір кең тараған дәстүр – «кенгиу», немесе «күзге тістеп алу». Бұл кезде қауын, өрік немесе шие сияқты жаппай жемістерді жеу қарастырылады, бұл жаздың кетіп, күздің келуіне қош айтып жіберу болып табылады. Кейбір аймақтарда Құтты Құран күні су қауын тістеп жеу келесі маусымда іштің түгелуін болдырмауға көмектеседі деп сенеді. Бұл қарапайым әрекет адамдарды табиғатпен байланыстырып, жаңа маусымдық өнімдерді пайдаланудың маңыздылығын еске салады.
Қытайдың әртүрлі аймақтарында өтетін ерекше тойлар мен дәстүрлер күзгі мезгілдің басталуын белгілеуге әртүрлілік енгізеді. Ауыл шаруашылығы аймақтарында егіншілер жемісті жинаққа үміт арттырып, ауыл шаруашылығы құдайларына құрбандық ұсынатын діни мерекелер өткізуі мүмкін. Бұл дәстүрлерге әдетте музыка, би, сонымен қатар ауыл шаруашылығы құралдарын көрсету енеді, бұл қауымдастықтың рахметі мен жақсы жылға деген үмітін білдіреді. Қалалық аймақтарда дәстүрлі діни дәстүрлер сирек кездессе де, халық бұл мерекені белгілеудің басқа жолдарын қолданады: ауылдың жағымды ауасын тамашалау үшін тамақтануын өзгертеді, жеңіл киімдерге ауысады және сыртқы іс-шараларды жоспарлайды.
Күз басы дәстүрлі медицина тәжірибелеріне де әсер етеді. Қытай дәрілік дәрігерлік ережеге сәйкес, мұны уақыт тәулік режимі мен тағам рационын маусымдық энергетикалық өзгерістерге сәйкестендіру кезі болып табылады. Күздің құрғақтығын төгіп тастау үшін әсіресе алмұрт пен ақ жапырақты саңырауқұлақ тәрізді өкпені ылғалдайтын тағамдар ұсынылады. Сондай-ақ, суық маусымға дайындалу барысында тепе-теңдікті сақтау үшін жүргізу немесе тай-чи секілді жеңіл жаттығулар жасау керек.
Заманауи дүниеде қалаға орналасу мен әлемдік үдерістер көптеген дәстүрлі тәжірибелерді өзгертсе де, Күз басы әлі де күнделікті өмірде маңызды орын алады. Бұл табиғат ауысымдарының әсемдігін, жапырақтардың түсінің өзгеруінен бастап ауаның сергектігіне дейін сезініп, бәрібір баяулау керек деген ескерту болып табылады. Көптеген адамдар күзгі жапырақтарын тамашалау үшін саяхат жасауға немсесе ауа райы тым суық болмай тұрып демалуға дейінгі уақытта жаяу жорықтар мен пикниктер ұйымдастыруға бұл уақытты пайдаланады.
Әсіресе тағам және мода салаларындағы кәсіпкерлік үшін Күз басы тұтынушылардың таңдауындағы өзгерісті білдіреді. Қазан тәтті картоп, сәбіз және күріш сияқты көкөністерден тұратын маусымдық тағамдармен танымал бола бастайды, ал киім дүкендері жеңіл құлақтықтар, шал, сонымен қатар күздің басқа да қажетті заттарын сатып алады. Бұл маусымдық өзгерістер экономикалық әрекетті қозғалысқа келтірумен қатар, дәстүрлі тәжірибелерді қазіргі тұрғыда жалғастырып отырады.
Білім беру де Күз басының мәдени маңызын сақтауда маңызды рөл атқарады. Мектептерде жиі 24 күн туралы оқытылады, олардың тарихи және ауыл шаруашылығына әкелген маңызы түсіндіріледі. Бұл келесі ұрпақтардың өз ата-бабаларының даналығын түсініп, бағалай білуіне көмектеседі және осындай дәстүрлерді болашақ ұрпаққа жеткізуге кепілдік береді.
Қорытындылай келе, Күзгі теңгеліктің басталуы — мағыналы да бай құбылыс, ол маусымдар өзгерісінің және мәдени мұраға терең байланысты. Оның салттары мен мерекелері, мысалы, «күзгі май жабыстыру» немесе «күздің басын қармап алу» табиғатқа терең байланысты қытай халқының маусымдар ритміне бейімделе білу қабілетін көрсетеді.
