Diatomaz yer, odatda diatomit sifatida nomlanadi, diatomlar — silikat asosidagi parda deb ataladigan nozik qobiqni ajratadigan mikroskopik suv organizmlarining fosillashgan qoldiqlaridan tashkil topgan tabiiy cho'kindi materialidir. Ushbu maydali, bitta hujayrali organizmlar issiq tropik dengizlar va so'nggi qirg'oq qo'ltiqlaridan tortib sovuq okean chuqurligigacha hamda shirin suvli daryolargacha bo'lgan turli xil suv havzalarida, har xil harorat va ozuqa moddalari darajasiga moslashib yashaydi. Diatomlar o'z hayotiy faoliyatini tugatganda (oddatda bir necha kun yoki hafta davom etadi), ularning parchalanishga chidamli parda qobig'i asta-sekin ushbu suv havzalarining tubiga cho'kadi va vaqt o'tishi bilan ingichka qatlamlar hosil qiladi. Millionlab yillar mobaynida bu qatlam bir-biriga qo'shiladi va katta qalinlikka erishadi, geologik jarayonlar boshlanadi: yuqori qatlamlarning og'irligi tufayli asta-sirtilab siqilish natijasida ortiqcha suv siqilib chiqadi, minerallar bilan to'yingan suyuqlik esa qatlam orqali o'tib, parda qobig'ini bir-biriga mahkamlab, diatomaz yerning poroz holatdagi mustahkam qatlami hosil qiladi. Diatomaz yerning eng ajoyib xususiyati uning murakkab poroz tuzilishidir, bu esa parda qobig'ining aralash, to'rtburchakli yoki burunli shakllarining aniq nusxasidir. Bu tuzilish grammiga o'nlab, hatto yuzlab kvadrat metrga teng bo'lgan katta ichki sirt yuzasini hosil qiladi, natijada diatomaz yer kuchli adsorbtsiya, samarali filtratsiya va a'lo insulyatsiya xususiyatlariga ega bo'ladi. Aynan shu asosiy xususiyatlar uni sof holatdan qurilishgacha bo'lgan sanoatning keng doirasida kerakli qiladi.
Suv tozalashda diatomli tuproqning poroz strukturasi juda keng tarqalgan bo'lib, u tabiiy filtrlash vositasi sifatida ishlatiladi va ba'zilari bir necha mikrometrga yetadigan, ko'zga ko'rinmas maydali zarralarni ushlab qoladi. Sanoat ishlab chiqarishda, diatomli tuproq aniq suyuqlik tozalash uchun ko'plab sohalarda ishlatiladi. Masalan, kimyo sanoatida diatomli tuproq farmasevtika oraliq mahsulotlari (tibbiyot emas) va elektron komponentlar ishlab chiqarishda foydalaniladigan uchuvchan erituvchilar eritmasi hamda yuqori toza reagent suyuqliklarini filtrlashda qo'llaniladi. Bu oxirgi mahsulotlarga ifloslanish yoki mikroreaktorlar kabi nozik ishlab chiqarish uskunalari teshigini berkitish xavfini keltiradigan hatto izdagi zarrali aralashmalar ham ushlab qolinadi. Neftni qayta ishlash sanoatida esa diatomli tuproq — moylantiruvchi moylar, dizel va reaktiv yoqilg'ilar (aviatsiya bo'lmagan foydalanish) kabi neft mahsulotlarini tozalashda asosiy tarkibiy qism bo'lib, moyning moylantiruvchi xususiyatlarini pasaytiradigan yoki dvigatelda shakillangan cho'kmalarga olib keladigan maydali zarrali moddalar hamda yopishqoq kolloid moddalarni olib tashlashda ishlatiladi. Suv filtrlashdan tashqari, diatomli tuproq havo tozalashda ham muhim rol o'ynaydi. U maydali kukunga aylantirilib poroz filtr patronlariga aylantirilganda, metall ishlov berish, sement ishlab chiqarish va yog'och ishlov berish kabi sohalarda sanoat changi yutgichlarida qo'llaniladi. Bu patronlar ishlab chiqarish liniyalaridan chiqadigan chang, metall qirralari hamda xavfli zarrali tutunlarni ushlab qoladi, ishxonalardagi havo sifatini sezilarli darajada yaxshilaydi va ishchilarda nafas olish bilan bog'liq xavflar xavfini kamaytiradi.
Chiqindi suvlarni tozalash — diatomit ayniqsa global miqyosda suvni tejash va ifloslanishni nazorat qilishga e'tibor kuchaygan paytda, ajoyib natijalar ko'rsatadigan yana bir muhim sohadir. Atrof-muhitga bo'lgan e'tibor ortib borgan sari sanoat va maishiy chiqindi suvlarni qattiq chiqarish standartlariga javob beradigan darajaga keltirish hukumatlar hamda korxonalar uchun global ustuvorlikka aylandi. Porli tuzilishiga asoslangan kuchli adsorbsiya qobiliyatiga ega bo'lgan diatomit turli xil ifloslantiruvchilarni bir vaqtning o'zida qamrab olishi mumkin bo'lgani uchun chiqindi suvlarni tozalash uchun ideal materialdir. Chiqindi suv rezervuarlariga qo'shilganda diatomit zarralari tekis tarqaladi va organik ifloslantiruvchilarni (masalan, matolardan hosil bo'ladigan sun'iy bo'yoqlar), og'ir metall ionlarini (masalan, elektronika ishlab chiqarishdan hosil bo'ladigan qo'rg'oshin va kadmiy) hamda osongina suyuqlikda tarqoq holda saqlanuvchi qattiq jism zarrachalarni (masalan, qog'oz zavodlaridan kelib chiqqan loy) o'zining porli sirtiga biriktiradi. Bu biriktirilgan zarrachalar tabiiy ravishda katta, zich guruhlarga birlashadi va gravitatsiya ta'sirida tez cho'kadi — qimmatbaho mexanik ajratish uskunalari kerak bo'lmasligi shart-sharoitini yaratadi. Ko'pincha toksik moddalarni o'z ichiga oladigan va deyarli bir necha yil davomida parchalanadigan sun'iy flokulyantlarga qarama-qarshi diatomit nozik, biologik jihatdan parchalanuvchan hamda vanna ob'ektlariga ikkilamchi ifloslanish qoldirmaydi. Masalan, ko'plab matо fabrikalari va bosmaxonalarda reaktiv hamda tarqoq bo'yoqlar kabi chidamli bo'yoq qoldiqlarini chiqindi suvdan olib tashlash uchun diatomit asosidagi tozalash tizimlaridan foydalaniladi, bu esa chiqarish me'yorida samarali ishlashni ta'minlaydi hamda uzoq muddatli tozalash xarajatlarini kamaytiradi.
Qurilish sohasida diatomazem yashil binolar uchun juda qimmatli bo'lgan material sifatida olib qolindi, bu esa butunjahon miqyosida energiya samaradorligi va past karbonli turmush tarziga e'tibor ortib borgan ta'sirida tez rivojlanayotgan sohadir. Uni tabiiy ravishda yengil bo'lishi va issiqlikni izolyatsiya qilish xususiyati energiyani tejash talablarini ajoyib qondiradi, chunki yengil materiallar binoning tuzilmasi yukini kamaytiradi (fundament uchun qurilish xarajatlarini pasaytiradi), shu bilan birga izolyatsiya esa energiya sarfini kamaytiradi. Devor materiallariga — masalan, diatomitli gipsplitka, ichki devor shimshonlari va ekologik shifobop poyavzallarga qo'shilganda — issiqlik uzatishni sekinlatuvchi issiqlik to'sig'i hosil qilinadi. Masalan, diatomazemli devor panellardan foydalangan binolar yozda sovutilish uchun ham, qishda isitish uchun ham energiya iste'molini o'n oltmish foizgacha kamaytirishi mumkin, bu bevosita energiyani tejash va karbonni kamaytirish maqsadlariga mos keladi. Shunihamda, diatomazemning a'lo darajadagi namni tartibga solish qobiliyati uni an'anaviy qurilish materiallaridan ajratib turadi. U havo nam bo'lganda havo namligini faol ravishda so'rashi (devorning shamollashini, sharshib ketishini va havoning sifatiga zarar yetkazadigan namlik zarrachalarining o'sishini oldini olish) hamda namlik pasayganda saqlangan namni qaytadan havo orqali chiqarish imkonini beradi — inson sog'ligi uchun eng qulay hisoblangan qoplamada namlikni 40 dan 60% gacha doir saqlaydi. Bu xususiyatlari diatomazem asosidagi materiallarni LEED yoki BREEAM kabi ekologik sertifikatlar olishni maqsad qilgan turar joy majmuasi, ofis binolari va sog'liqni saqlash muassasalari (tibbiy bo'lmagan hududlar) uchun maxsus ommabop qiladi.
Yuqoridagi sohalardan tashqari, diatomaz yer kimyoviy inertlik va strukturaviy barqarorlik tufayli turli sanoat sohalarida ko'p maqsadli funksional qo'shimcha sifatida ishlatiladi. Plastmassa va rezina ishlab chiqarishda u mahsulot samaradorligini oshirib, xarajatlarni qisqartiruvchi kengaytiruvchi to'ldirgich sifatida keng qo'llaniladi. Suv quvurlari, tashqi mebellar va elektr qopqoqlari kabi mahsulotlarning plastik kompozitsiyalariga aralashtirilganda, diatomaz zarralari mexanik mustahkamlikni (shikastlanish va ta'sirga qarshilik), iste'molga chidamlilikni (mexsulot xizmat muddatini uzaytirish) hamda issiqlik barqarorligini (yuqori haroratlarda deformatsiyalashni oldini olish) oshirish uchun tekis tarqaladi. Germetik halqalar va transportyor lentlar kabi rezina mahsulotlari uchun u cho'zilish mustahkamligini oshiradi va polimerlanish jarayonida qisqarishni kamaytiradi — barchasi qimmat narxli polimerlarning yigirma foizigacha qismini almashtirib, ishlab chiqarish xarajatlarini sezilarli darajada pasaytiradi. Pokrivka sanoatida u istalgan foydalanish uchun yuqori samarali matallashtiruvchi vosita sifatida ishlatiladi. Nodoriy shaklga ega, sirti porozli bo'lgan diatomaz zarralari qurigan pokrivka sirtida yorug'likni tekis tarqatadi, ortiqcha yaltiroqni yo'q qiladi va devorlar va shiftlari uchun arxitektura pokrivkalari hamda yog'och shkaflar va pollar uchun mebellar pokrivkalari kabi sohalarda afzal ko'riladigan silliq, mat yoki yarim mat foydalanishni yaratadi. Ishlab chiqaruvchilar dizayn ehtiyojlariga moslashtirish uchun diatomaz zarralarining o'lchamini sozlash orqali matallik darajasini boshqarishlari mumkin. Shuningdek, diatomaz katalizator sanoatida tashuvchi sifatida ham qo'llaniladi. Uning katta sirti katalizator zarralariga birikish uchun ko'plab joylarni taqdim etadi, inert tabiati esa reagentlar yoki mahsulotlar bilan reaksiyaga kirishmasligini kafolatlaydi. Bu organik sintez va neftni qayta ishlash kabi kimyoviy reaktsiyalarda katalitik samaradorlikni oshiradi, energiya iste'molini va qo'shimcha mahsulotlarning hosil bo'lishini kamaytiradi.
