Kuz boshlanishi Xitoy an'anaviy taqvimining 24 ta quyosh atamasining biri bo'lib, yozdan kuzga o'tishni rasman belgilashi bilan chuqur madaniy ahamiyatga ega. Odatda avgust oyining 7 yoki 8-sanasida keluvchi bu davr ob-havo sharoitining asta-sekin o'zgarishini, qishloq xo'jaligi ishlari va kundalik turmushda o'zgarishlarni aks ettiradi, tabiat ritmlari bilan muvozanatli turmush tarzini olib borishga intilishni aks ettiruvchi qadimiy Xitoy donishmandligini namoyon qiladi.
Madaniy jihatdan, Yoz oxiri — bu kalendardagi sana emas, balki o'ylab tushunish va tayyorgarlik ko'rish davri. Qadimiy xitoyliklar bu davr tabiatning hosil yig'ish tsikliga kirish davri ekanligini, yoz issiqligining sovuqqa aylanish va ekinlar yetishib borish vaqtini belgilaydigan davr deb hisoblashgan. Bu g'oyalar dehqon jamiyatlarida chuqur ildiz bo'tgan bo'lib, hosilning muvaffaqiyati bevosita yashashga ta'sir qilgani uchun Yoz oxiri yil davomida muhim bosqich bo'lib xizmat qilgan.
Kuz boshlanishiga bog'liq an'analarning biri — «tietyubiao» yoki «kuz yig'iga yopishtirish»dir. Bu an'ana yozgi issiq oylarda odamlar tashvishga tushmasdan kamroq ovqatlanishlari va faolroq bo'lishlari tufayli vazn yo'qotishadi, deb hisoblangan. Shu sababli, oilalar o'sha kuni go'sht, ayniqsa, cho'chqa go'shtidan tayyorlangan boy, kaloriyaqand bo'lgan ovqatlarni iste'mol qilish orqali energiya zaxirasini to'ldirish va kelgusida sovuq oylarga tayyorgarlik ko'rish uchun o'zlarini o'rgatishgan. Xitoyning shimoliy qismida dumpling (jiaozi) iste'mol qilish keng tarqalgan bo'lsa, janubda odamlar sho'r qo'ziqumush yoki boshqa boy taomlarni iste'mol qilishni afzal ko'radilar. Bu an'ana faqatgina amaliy maqsadga xizmat qilmaydi, balki birgalikda ovqatlanish orqali oilaviy aloqalarni mustahkamlaydi.
Yana bir ommabop an'ana — «kengiu», yoki «kuzni ishqalash»dir. Bu yoz faslining mevalari — qovur, uzum yoki xokkalar kabi mavsumiy mevalarni ovqatlanishni o'z ichiga oladi va yoz faslining tugashini, kuzga qo'shilishni belgilaydi. Ba'zi hududlarda kuzning boshida qovurga ishqalash kelayotgan fasilda ich ketishni oldini olishi mumkin deb hisoblanadi. Bu sodda ish insonni tabiat bilan bog'laydi va yangi, mavsumiy oziq mahsulotlarini iste'mol qilish muhimligini eslatadi.
Xitoyning turli hududlarida boshlangan kuzga o'ttish turli marosimlar va nishonlar bilan nishonlanadi. Qishloq hududlarida dehqonlar oqil boshlangan kuzga o'z e'tidorini qaratish maqsadida marosimlarni o'tkazishadi, qishloq xo'jaligi xudolarga qurbonlik olib boriladi. Bu marosimlarda ko'pincha musiqa, raqs va qishloq xo'jaligi vositalarining namoyishi o'z aksini topadi, hamjamiyatning minnatdorchiligini va yaxshi mavsum uchun tilaklarini aks ettiradi. Shahar hududlarida esa bunday an'anaviy marosimlar kamroq tarqalgan bo'lsada, odamlar buni ham o'zgartirishadi, kiyimlarini yengilroq qatlamlarga yangilaydilar va yoqimli ob-havo bilan tashiq faoliyatlar rejalashtiradilar.
Kuz boshlanishi shuningdek, an'anaviy tibbiyot amaliyotlarini ham ta'siq qiladi. Xitoy dori dastgohiga ko'ra, bu fasl o'zgarayotgan energiyaga moslashish uchun ovqatlanish va turmush tarzini sozlash vaqtidir. O'pka bezini namlovchi pishloqlar, oq guruch va oq mantaringa o'xshash ovqatlanish tavsiya etiladi. Kuz quruqligini yengish uchun yengil mashqlar, masalan, piyoda yurish yoki tai chi qilish tavsiya etiladi, bu tanani muvozanatda saqlash va keyingi sovuq oylarga tayyorlash uchun yordam beradi.
Zamonaviy davrda ham kuz boshlanishi kundalik hayotda o'z ta'sirini qoldirmoqda, xuddi shahar aholi soni va globalizatsiya ko'plab an'anaviy amaliyotlarni o'zgartirgan bo'lsa ham. Bu tabiat o'tishlarining go'zalligini sezdirmasdan, sekinroq harakat qilish, barglarning rangi o'zgarishidan havo sovuqligigacha bo'lgan o'tishlarni baholash eslatmasi sifatida xizmat qiladi. Ko'plab odamlar kuzgi to'q sarguzashtlarini ko'rish uchun diqqatga sazovor joylarga sayohat qilish, yoki ob-havo sovuqlanmasdan oldin tashabbus ko'rsatish, masalan, piyoda sayr qilish yoki piknik qilish imkoniyatidan foydalanadilar.
Ayniqsa ovqatlanish va moda sohasida faoliyat yurituvchi korxonalar uchun Mavsum boshlanishi iste'molchilarning afzalliklarini o'zgartirishni anglatadi. Oshxonalar tyuqum, shirin kartoshka, gilos kabi mavsumiy mahsulotlardan tayyorlangan taomlarni taklif qilishni boshlasa, kiyim do'konlari esa yengil pal'to, sharf va boshqa kuzgi buyumlarni zaxiraga olishni boshlaydi. Shu mavsumiy o'tish davri iqtisodiy faoliyatni rag'batlantirish bilan birga, an'anaviy amaliyotlarni zamonaviy sharoitda saqlab turadi.
Ta'lim ham Mavsum boshlanishining madaniy ahamiyatini saqlashda o'z o'rnini o'ynaydi. Maktablar o'quvchilarga 24 quyosh termini, ularning tarixiy va qishloq xo'jaligi sohasidagi ahamiyati to'g'risida tushuncha beradi. Bu esa yangi avlodlarning ajdodlarining donoligini tushunishiga va ularni kelgusi avlodlarga o'tkazib berishga yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda, Xitoyning Yozdan kuzga o'tish muddati — fasllar o'zgarishining mohiyatini aks ettiruvchi va madaniy merosni akslantiruvchi boy hamda ma'noli bir atamadir. Undagi oddatiy ishlar hamda nishonlanishlar — masalan, «ko'kragi yig'ish» dan tortib «kuzni ishqalashgacha» bo'lgan narsalar tabiatga chuqur bog'liqligini va fasllar ritmiga moslashish qobiliyatini aks ettiradi.
