Muz tutishi butunlay kuzgi yig'imni tugatish va qishga tayyorgarlik ko'rishning boshlanishini belgilaganligi sababli qishloq xo'jaligi uchun doim muhim davr bo'lib kelgan. Butunjahon qishloq xo'jalari, ayniqsa, iqlimi o'ttirmaydigan mintaqalardagi fermerning bu quyosh davri ekinlarni himoya qilish, yig'imni saqlash va maydonlarni oldingi sovuq oylarga tayyorlash maqsad qilgan ishlar bilan band jadval keltiradi.
Tarixan, So'nggi to'qunish muddati qishloq xo'jaligi taqvimi ahamiyati asrlarga borib taqaladi. Masalan, qadimiy xitoylik dehqonlar almanaxlarda quyosh atamalarini ehtiyotkorlik bilan yozib olib, ekish, ekin yetishtirish va hosil yig'ish uchun qo'llashgan. Ular So'nggi to'qunish muddatining ma'lum uldizlarning joylashuvi kabi osmon namoyishlari o'zgarishi bilan ko'pincha bir vaqtda sodir bo'lishini kuzatishgan, bu esa ularning qishloq xo'jaligi amaliyotlariga yanada ta'sir qilgan. Osmon bilan yer orasidagi bunday chuqur aloqa faqatgina ixtiyorlik ish emas, balki tabiiy olamga bo'lgan amaliy tushuncha hamda. O'rta asrlar Yevropasida ham abbatlikdagi rahbonlar mavsumiy o'zgarishlarni batafsil yozib bordilar va astronomik hodisalarni ekinlarning o'sish tsikllari bilan bog'lashgan. Bu monastir yozuvlari mahalliy dehqonlar uchun muhim manba bo'lib xizmat qilgan, insoniyatning qishloq xo'jaligi rejalashtirishidagi osmon belgilari ustuvorligini aks ettirgan.
Soqov tushish davrida dehqonchilikning eng muhim ishlaridan biri kechki fasldagi ekinlarni yig'ishdir. Yoz yoki kuz boshida ekilgan ko'plab sabzavotlar va don ekinlari o'sha yilning oktyabr oyining oxiriga kelib yetiladi, aynan muz qo'nganda ularni yig'ish kerak bo'ladi. Bunga kartoshka, karam, sabzi, rediska hamda millet va sorghum kabi kechki don ekinlari kiradi. Shunchaki yengil muz qonganda ham ekin sifatini pasaytirishi mumkinligi sababli, dehqonlar ushbu ekinlarni tezda yig'ishga harakat qiladi. Masalan, kartoshka sovuqqa juda sezgir; agar og'ir muz qongandan keyin yerda qoldirilsa, ularning go'shti yumshab, yeyilmas holatga keladi. Boshqa tomondan, karam yengil muz qonganda unga chidamli, lekin kuchli muz qon unda barglarning muzlab, so'rilishiga olib keladi. Ekinlar yig'ilgach, ko'pincha ularni qish davomida saqlash uchun sovuq, quruq joylarga, masalan, zamin osti saqlashxonalari yoki omborga joylashtiriladi. Ba'zi qishloq jamoalarda, oilalar yig'im to'planishiga yordam berish uchun yig'ilardi, bu esa jamiyat hissiyoti va umumiy maqsadni mustahkamlash imkonini berardi. Bu jamiyat harakati nafaqat amaliy foyda keltirgan, balki avlodlar orasida hikoyalar va an'analarni o'tkazish orqali ijtimoiy aloqalarni mustahkamlagan. Shimoliy Amerikaning ba'zi hududlarida, bu davrda hamkorlikda ombor qurish tadbirlari o'tkazilgan, ya'ni mahallaliklar nafaqat ekin yig'ish, balki omborlar qurish yoki ta'mirlash uchun ham birgalikda yig'ilgan, bu esa qishloq xo'jaligi jamiyatlarida kollektiv harakatning ahamiyatini yanada ta'kidlagan.
Hosildan keyin fermerlar maydonlarni qishga tayyorgarlik ko'rishga e'tibor qaratadilar. Ularning bajaradigan ishlari orasida tuproqni arash muhim o'rin tutadi. Arash hosil olindi va undan qolgan qoldiqlarni (poyalar, barglar kabi) tuproqqa botirish orqali ularning qish davomida parchalanishini va organik moddani oshirishini ta'minlaydi. Bu jarayon shuningdek, tuproqni yumshatish, suv o'tkazuvchanligini yaxshilash va tuproq siqilish xavfini kamaytirish imkonini beradi. Bundan tashqari, arash sovuq ob-havo va muzlash tufayli zararkunandalarni hamda chuchuklarni ochiq qilib, ularning sonini kamaytirishga yordam beradi va ularning keyingi yili ekiladigan ekinlarga zarar yetkazish ehtimolini pasaytiradi. O'rta asrlarda Yevropada fermerlar sigirlar yoki ot tomonidan tortiladigan yog'och aralardan foydalanganlar, bu esa mehnat talab qiladigan, ko'nikmaga va sabr-tobulikka asoslangan jarayon bo'lgan. Hozirda zamonaviy traktorlar arashni ancha samarali qilgan bo'lsada, uning asosiy tamoyillari hali ham saqlanib kelmoqda. Ba'zi ixtirochi fermerlar endi tuproqni aralmasdan ekin ekish usullarini sinab ko'ryaptilar, bunda tuproqni kamroq buzish orqali o'simlik o'sish uchun kerakli ozuqani aylanishini va chuchuklarni nazorat qilish maqsad qilinadi. Bunday aralmas ekin ekish usullarida tez-tez poydevor ekinlardan foydalaniladi, ular asosiy hosildan keyin tuproqning eroziyadan himoyalanishi va organik moddalar bilan boyitilishi uchun ekiladi. Poydevor ekinlari keyinchalik odatda silindr yoki maxsus uskunalar yordamida o'ldiriladi va tuproq sirtida tabiiy mulch sifatida qoldiriladi, bu esa sun'iy herbitsidlar kerak bo'lish ehtiyoqini kamaytiradi.
Yana bir muhim vazifa — maydonga qoldirilgan ekinlarni qoplash yoki himoya qilishdir. Kuzda ekiladigan va bahorda o'sish uchun qishni boshidan o'tkazishga muhtoj bo'lgan ba'zi ekinlar, masalan, qishki bug'doy bor. So'vuq tushish davrida dehqonlar bu ekinlarni sovuqdan himoya qilish uchun ko'pincha strawsimon o'tlar yoki mulch qatlam bilan qoplaydilar. Straw tuproq haroratini barqaror saqlashga yordam beradi va bug'doy ildizlarining muzlab ketishiga to'xtov qo'yadi. Shuningdek, u tuproqdagi namlikni saqlashga ham xizmat qiladi, bu esa bahorda bug'doy o'sishida muhim ahamiyatga ega. Ba'zi hududlarda dehqonlar tuproqni qoplash uchun plastik plenka ham ishlatadilar, bu qo'shimcha izolyatsiya ta'minlaydi va tuproqni bahorning dastlabki kunlarida tezroq isitishga yordam beradi, shu tariqa bug'doy o'sishiga oldindan boshlanish imkonini beradi. An'anaviy yapon qishloq xo'jaligida dehqonlar qishki ekinlarini himoya qilish uchun bambuk va strawdan foydalangan holda murakkab sovutgich tizimlar yaratgan. Bu sovutgichlar ekinlarni sovuq shamoldan himoya qilish bilan birga landshaftga estetik element qo'shgan, funksionallikni go'zallik bilan uyg'unlashtirgan. Skandinaviya mamlakatlari dehqonlari yer osti sabzavotlarini yerda himoya qilish uchun noyob usullar ishlab chiqqan. Ular ekinlarning ustiga tuproq to'plash orqali tabiiy izolyatsiya qatlamini yaratadilar, bu hatto eng qattiq qish sharoitida ham chidash imkonini beradi. "Tepalik" deb nomlangan usul nafaqat sabzavotlarni himoya qiladi, balki ularning parda qalinroq rivojlanishiga imkon berish orqali mazasini ham yaxshilaydi.
Hosildan keyin uning saqlanishi Muzlatish Tushish davrida boshqa muhim faoliyatdir. Zamonaviy sovutish uskunalari ixtiro qilinishidan oldin, dehqonlar oziq-ovqatni qish davomida yangi saqlash uchun an'anaviy usullarga tayanishgan. Ulardan biri — quritish: sholxamxo'r va olmalar kabi mevalar kesib quyoshda quritiladi, sabzavotlar esa sabzi va kartoshka kabi yoki sovuq, soya joylarda saqlanadi. Yana bir usul — turshitish yoki chuchuklashtirish: karam kislota kapustaga aylantiriladi, rataba — achchiq ratabaga, bodring — turshiga. Bu saqlash usullari hosilning yaroqlilik muddatini uzaytirish bilan birga, qishki ovqatlarga ta'm ham, oziq moddalar ham qo'shadi. Ba'zi hududlarda dehqonlar donlarni katta siloslarda yoki xaltalarda saqlaydilar, ular namlikdan, sichqonlar va hasharotlar kabi zararkunandalardan himoyalangan holda saqlanadi. Skandinaviya mamlakatlarida bu davrda baliq va go'shtni tutunlatish an'anasi nafaqat oziq-ovqatni saqlash imkonini berdi, balki bugungi kungacha hurmat qilinadigan noyob oshxona ta'mlarini ham yaratdi. Tutunlatish jarayoni maxsus tutunxonalarni barpo etishni va turli daraxtlar yog'ochlaridan foydalanishni talab qilgan bo'lib, bu amaliyot bilim va mahoratni talab qilgan. Ushbu an'anaviy usullarning hammasi bilan birga, zamonaviy dehqonlar vakuumli parda bilan paketlash va muzlatib quritish kabi yangi saqlash usullarini ham o'rganishmoqda. Bu usullar yanada qulaylik va uzoqroq saqlash muddatini ta'minlab, dehqonlarga mahsulotlarini samaraliroq sotish imkonini beradi va kengroq mijozlarga yetib borish imkonini beradi.
Molxotarlikni parvarishlash Muzlatish Tushish davrida qishloq xo'jaligi faoliyatining muhim qismi hisoblanadi. Harorat pasaygan sari fermerning hayvonlari uchun issiq so'ngar va etarli ovqat ta'minlashi kerak. Ular sovuq shamolni ushlab turish uchun omborlarni ta'mirlash, hayvon yotoqlariga izolyatsiya sifatida saman qo'shish hamda molxot (ayniqsa, issiq saqlash uchun ko'proq energiyaga ehtiyoji bo'lgan sigir va qoylar) uchun beriladigan oziq miqdorini oshirishlari mumkin. Ba'zi fermerlar qishdan oldin qo'ylarning junini tozalaydi, chunki ularning qalin junlari ularni issiq tutadi va jun keyinchalik foydalanish maqsadida saqlanadi. Shuningdek, fermerlar yosh yoki kasal hayvonlarni guruhdan ajratib, sovuqdan qo'shimcha parvarish va himoya ko'rsatishlari mumkin. Mo'g'ulistonning chorvachilik hamjamiyatlarida, chorvadorlar Muzlatish Tushish davrida mol-mulkini suv, o'tloq va mos keladigan so'ngar mavjudligini hisobga olgan holda diqqat bilan rejalashtirilgan "nomadik harakat" deb nomlanuvchi fasliy ko'chish jarayonida pastroq balandlikdagi ko'proq so'ngroq o'tloqlarga ko'chiradi. Chorvadorlar shuningdek, an'anaviy felt palosdiralar - "ger"larni qo'shimcha felt qatlamlari qo'shish orqali ob-havo sharoitiga chidamliroq qiladi va ularning ramkalari mustahkamlanadi. Shotlandiyaning baland tekisliklarida, fermerning bu davrdagi molxotarlikni parvarishlash bo'yicha noyob yondashuvi mavjud. Ular qattiq shamollar va qordan himoya beradigan "fank" deb nomlanuvchi tosh so'ngarlarni quradi. Bu fanqlar hayvonlarning farovonligini ta'minlash uchun suv manbalariga yaqin, so'ngroq vodiy kabi strategik joylarda quriladi.
Suvni boshqarish - bu muz tushishi davrida fermerlar e'tiborini qaratadigan yana bir vazifadir. Ular yer muzlab qolmasidan oldin dalalarda issiqlik yetarlicha bo'lishiga ishonch hosil qilishlari kerak, chunki muzlangan tuproq suvni so'ramaydi va quruq tuproq qishki ekinlarga zarar etkazishi mumkin. Agar yomg'ir kam bo'lsa, dehqonlar dalalarini sug'orishlari yoki ortiqcha suvni oqizish uchun jarlik qazishlari mumkin. Shuningdek, ular suvni chiqarib tashlash yoki izolyatsiya bilan qoplash orqali sug'orish tizimlarini, masalan, quvur va nasoslarni muzlashdan himoya qilishlari kerak. Quruq hududlarda dehqonlar suvni yig'ishning murakkab usullarini, masalan, yer osti suv quvurlarini qurish va tomchilatib sug'orish tizimlarini ishlab chiqishgan. Bu tizimlar muzlar tushib ketayotganda suvdan samarali foydalanish va ekinlar bu qimmatbaho resursni isrof qilmasdan, kerakli miqdorda namlik olish uchun ehtiyotkorlik bilan sozlanadi. Ushbu amaliy choralardan tashqari, zamonaviy dehqonlar suvni aqlli boshqarish texnologiyalarini ham qoʻllamoqda. Bularga tuproq namligi sensorlari kiradi, ular tuproq namligi darajasi to'g'risida real vaqt ma'lumotlarni taqdim etishi mumkin, bu esa fermerlarga sug'orish haqida ma'lumotli qarorlar qabul qilishga imkon beradi. Shuningdek, dronlardan ekinlarning salomatligini va suv taqsimotini kuzatish uchun ham foydalaniladi.
Ushbu amaliy vazifalarning qo'shimcha tarafiga, Muz-So'qmoq deyarli dehqonlar uchun keyingi ekish mavsumiga reja tuzish vaqti hamdir. Ular hosildorlikni ko'rib chiqishlari, qaysi ekinlarning yaxshi o'sganini va qaysilarining esa yo'qligini belgilashlari, bahorda nima ekish haqida qaror qabul qilishlari mumkin. Shuningdek, havo isib ketganda foydalanishga tayyor bo'lishlari uchun traktorlar, disklovchi va urug' ekadigan asboblar kabi dehqonchilik vositalarini ta'mirlash yoki almashtirishlari hamda yangi usullarni o'rganish maqsadida ba'zi dehqonlar shu davrda qishloq xo'jaligi ko'rgazmalariga yoki maxsus mashg'ulotlarga qatnashishlari hamda mintaqasiga mos keladigan yangi ekin navlarini o'rganishlari ham mumkin. So'nggi yillarda raqamli platformalar paydo bo'lib, dehqonlarga butun dunyo bo'ylab mutaxassislarga va boshqa dehqonlargacha yetib borish imkonini yaratdi. Onlayn forumlar orqali ular tajribalarni almashishlari, ekinlarni boshqarish bo'yicha maslahat olishlari va qishloq xo'jaligining so'nggi ilmiy tadqiqotlari va texnologiyalari to'g'risida yangilanishlari mumkin. Bu raqamli platformalar kichik miqyosdagi dehqonlarga global bozorga kirish imkonini berdi, mahsulotlarini bevosita iste'molchilarga sotish orqali an'anaviy vositachilardan voz kechishlari mumkin. Bu nafaqat ularning daromadini oshirgan, balki bizneslari ustidan yanada kengroq nazorat qilish imkonini bergan.
Hozirgi kunda zamonaviy qishloq xo'jaligi o'simliklar o'stirish uchun plastik serglyazhalar, mexanizatsiyalashtirilgan qishloq xo'jaligi uskunalari kabi yangi texnologiyalarni joriy etgan bo'lsada, Ko'klot tushishi davridagi ushbu an'anaviy qishloq xo'jaligi ishlarning aksariyati hali ham amalga oshirilmoqda. Bu avlodlar boyicha o'tmishdagi dehqonlarning tabiat aylanishi bilan birga ishlashni o'rgangan jahlliklarini aks ettiradi va yaxshi hosil olish hamda keyingi mavsumda samaradorlikni ta'minlaydi. Dehqonlar uchun Ko'klot tushishi hali ham o'tish davri hisoblanadi, o'tgan yil qilingan mehnatni baholash va yangi ekish mavsumi bilan keladigan imkoniyatlarga intilish davridir. Bu eski bilan yangi uchrashadigan vaqt bo'lib, an'anaviy amaliyotlar o'zgartirilayotgan iqlim sharoitida ham qishloq xo'jaligining barqarorligi va samaradorligini ta'minlash maqsadida zamonaviy texnologiyalar bilan moslashtirilib, yanada takomillashtiriladi.
